Straatnamen van het Westerdokseiland
De gemeente Amsterdam heeft 518 buurten, die onderdeel zijn van 110 wijken en 25 gebieden, die weer deel zijn van 9 stadsdelen. Een van die buurten is Westerdokseiland, gelegen in de wijk Haarlemmerbuurt. Centrum-West is het gebied. Het kaartje toont de grenzen van de buurt. Het Stenen hoofd hoort er formeel niet bij, een stuk van de De Ruijterkade*) wel. De bewoners van het eiland zullen het anders ervaren en van het Stenen hoofd wel, en van de kade bij de Kamer van Koophandel niet vinden dat deze bij hun buurt horen. Deze aldus ervaren buurt kent de volgende straatnamen:
• Westerdok
• Westerdoksdijk
• Westerdoksplein
• Coffijboomstraat
• Leliëndaalstraat
• Winthontstraat
• IJdok
Er zijn drie bruggen:
• de Han Lammersbrug, de steile fiets-en voetbrug in het verlengde van de straat Westerdok
• de Vluchthavenbrug die de jachthaven afsluit en naar IJdok voert
• de brug in de Westerdoksluis (brug 314) naar de De Ruijterkade
De namen van Westerdok, Westerdoksdijk en Westerdoksplein zijn duidelijk: afgeleid van het water dat in 1832 ontstond door aanleg van de Westerdoksdam waardoor dit deel van het IJ werd afgescheiden en geen eb en vloed meer kende vanwege de toen nog open verbinding met de Zuiderzee. Maar toen rond de eeuwwisseling het voormalig rangeerterrein herontwikkeld werd tot een wijk met hoge bewoningsdichtheid (175 woningen per hectare) in vier bouwblokken, moesten er ontsluitingsstraten komen en straten hebben een naam nodig. Er kwamen drie straatnamen met namen van schepen uit de koloniale tijd. Omdat de gemeente rond 2005 vond dat er een nieuwe binnenhaven moest komen werd er een nieuw schiereiland aangelegd achter het voormalig koloniaal etablissement, dat werd afgebroken: IJdo(c)k. Daar is één straat: IJdok.
Koloniale namen
Drie straatnamen in de buurt verdienen een nadere toelichting: de Coffijboomstraat, de Leliëndaalstraat en de Winthontstraat.
Het begon allemaal in 2006. De politieke partij Groen Links in de hoofdstad was verbaasd over de keuze van straatnamen voor het Westerdokseiland. De publicatie stelde het aldus:
Op 21 december heeft het dagelijks bestuur van stadsdeel Amsterdam-Centrum ingestemd met de namen voor de straten voor de nieuwe wijk op het Westerdokseiland. Drie van deze straten worden vernoemd naar de historische schepen de Winthont, de Leliëndaal, en de Coffijboom.
Van de Winthont is uit archieven bekend dat de West Indische Compagnie (WIC) in de periode 1699-1701 tweemaal een schip met die naam heeft uitgezonden voor een slavenreis tussen West-Afrika en Curaçao / Suriname.
Met het tweede schip, de Leliëndaal heeft de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) tussen oktober 1730 en juli 1732 een handelsreis naar West-Afrika gemaakt. Officieel vervoerde het schip goederen tussen de Republiek en West-Afrika. Het is echter zeer waarschijnlijk dat de bemanning voor de West-Afrikaanse kust ook slaven aan Portugese/Braziliaanse slavenhalers heeft verkocht.
De Nederlandse slavernij werd op 1 juli 1863 na verzet van de slaven en onder druk van Nederlandse abolitionisten uiteindelijk afgeschaft. Nu, anno 2005, heeft het stadsdeelbestuur ingestemd om straten te noemen naar schepen die betrokken zijn geweest bij slavenhandel. Het verbaast GroenLinks dat straten worden vernoemd naar schepen met een dergelijk verleden. Door deze reizen vielen vele doden en is er onnoemelijk menselijk leed veroorzaakt.
Mochten de namen niet gewijzigd worden dan verwacht GroenLinks op zijn minst dat er aandacht wordt besteed aan dit verleden. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een plaquette met een uitleg of een kunstwerk ter nagedachtenis aan de slaven die met deze schepen werden vervoerd.
Einde citaat.
Groen Links kreeg zijn zin en in 2008 kwamen er borden met uitleg over de straatnamen, tegenwoordig disclaimers genoemd. In 2020 ontstond daar plotseling ophef over, naar aanleiding van een tweet van verslaggever Patrick Meershoek van het Parool op 8 januari van dat jaar. Dat gaf weer aanleiding voor een artikel op de website van Geen Stijl en een artikel in de Provinciale Zeeuwse Courant.
Meer informatie over de schepen zelf
Winthont
Van de Winthont is uit archieven bekend dat de West Indische Compagnie (WIC) in de periode 1699-1701 tweemaal een schip met die naam heeft uitgezonden voor een slavenreis tussen West-Afrika en Curaçao / Suriname. Bron: https://indischebuurten.nl.
Coffijboom *)
Een van de schepen die door de WIC vermoedelijk is gebruikt om slaven te vervoeren. In de goeverneursjournalen van Suriname wordt vermeld: 1752-12-05: Aankomst uit Amsterdam van het schip de Coffijboom onder kapitein Steven Gentis. Bron: https://indischebuurten.nl/. Zie ook: https://www.openarch.nl/saa:b21a5c6e-1af1-6a83-e053-b784100a6e32/de.
Leliëndaal
Het schip Leliëndaal was een fregat in dienst van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) en het maakte tussen oktober 1730 en juli 1732 een handelsreis naar West-Afrika. Officieel vervoerde het schip goederen tussen de Republiek en West-Afrika. Het is echter zeer waarschijnlijk dat de bemanning voor de West-Afrikaanse kust ook slaven aan Portugese/Braziliaanse slavenhalers heeft verkocht. Het maakte een tocht tussen mei 1733 en februari 1734 naar de Spaanse koloniën. Bron: https://indischebuurten.nl.
*) Naar aanleiding van dit artikel schreef Frits Nolte uit de Coffijboomstraat ons het volgende.
Ik woon in de Coffijboomstraat, en behalve dat de Coffijboom een 18e-eeuws schip was is er méér dat mij intrigeert in deze straatnaam. Het begint met de uitspraak van de lange IJ en komt uit bij de spelling van de C en diezelfde lange IJ. Waarom zegt niemand gewoon ‘koffieboom’? Of is ‘koffie’ wel de juiste betekenis en wat is eigenlijk een ‘koffieboom’?
De koffieboom of koffieplant kwam van oorsprong uit Ethiopië en werd in 1690 door de Nederlanders ingevoerd in Java. De groenblijvende bomen worden vijf (de Arabica) en acht meter hoog (de Robusta). In Indonesië werden de door ziekte aangetaste Arabica-koffiebomen aan het einde van de 19e eeuw vervangen door minder gevoelige soorten. Dat wij vandaag de dag alleen over koffieplanten of koffiestruiken spreken – en niet over koffiebomen – zal denkelijk komen doordat in de commerciële teelt alleen de kleinere soorten zijn overgebleven, zoals in Nederland het commerciële fruit niet meer aan bomen maar aan struiken groeit.
Wat betreft de spelling, in de 17e eeuw werd de C vaker gebruikt voor wat nu een K is. Bovendien is het Latijnse woord voor koffie ‘Coffea’ en in het Engels is het Coffee. Multatuli schrijft in 1860 zijn beroemde boek ‘Max Havelaar, of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij’. En in Huis van Gijn in Dordrecht ontdekte ik op de speelgoedzolder een poppenhuis met in de poppenhuisgevel ‘Tabak, Snuif, Koffij’. Maar de uitspraak is koffie, en de huidige uitgesproken IJ in Coffijboomstraat is dus een verbastering.
Related Posts
Van de redactie
De zomer die warm en de laatste weken warm en nat was, is bijna voorbij.Read More
Sail vanaf het Groene Hoofd
door Agaath Schoon Het Sailevenement is niet aan het Groene Hoofd voorbijgegaan. Het begon alRead More
Camping “Onderdoorgang”
door Agaath Schoon Op 14 april jl. was er op verzoek van bewoners van WesterdokseilandRead More
Ik woon in de Coffijboomstraat, en behalve dat de Coffijboom een 18e-eeuws schip was is er méér dat mij intrigeert in deze straatnaam. Het begint met de uitspraak van de lange IJ en komt uit bij de spelling van de C en diezelfde lange IJ. Waarom zegt niemand gewoon ‘koffieboom’? Of is ‘koffie’ wel de juiste betekenis en wat is eigenlijk een ‘koffieboom’?
De koffieboom of koffieplant kwam van oorsprong uit Ethiopië en werd in 1690 door de Nederlanders ingevoerd in Java. De groenblijvende bomen worden vijf (de Arabica) en acht meter hoog (de Robusta). In Indonesië werden de door ziekte aangetaste Arabica-koffiebomen aan het einde van de 19e eeuw vervangen door minder gevoelige soorten. Dat wij vandaag de dag alleen over koffieplanten of koffiestruiken spreken – en niet over koffiebonen – zal denkelijk komen doordat in de commerciële teelt alleen de kleinere soorten zijn overgebleven, zoals in Nederland het commerciële fruit niet meer aan bomen maar aan struiken groeit.
Wat betreft de spelling, in de 17e eeuw werd de C vaker gebruikt voor wat nu een K is. Bovendien is het Latijnse woord voor koffie ‘Coffea’ en in het Engels is het Coffee. Multatuli schrijft in 1860 zijn beroemde boek ‘Max Havelaar, of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij’. En in Huis van Gijn in Dordrecht ontdekte ik op de speelgoedzolder een poppenhuis met in de poppenhuisgevel ‘Tabak, Snuif, Koffij’. Maar de uitspraak is koffie, en de huidige uitgesproken IJ in Coffijboomstraat is dus een verbastering.
Beste Frits Nolte. Bedankt voor uw reactie; deze is aan het artikel toegevoegd.
Groet,
Kees van der Staak
Sorry, kleine tekstcorrectie bij mijn stukje over de Coffijboomstraat:
2e aline in het midden: – en niet over koffiebonen – moet zijn: – en niet over koffiebomen –
De tweepoot moet een driepoot zijn!
Met vriendelijke groet